Dấu hiệu bệnh sởi ở trẻ dưới 1 tuổi là điều khiến nhiều bậc phụ huynh lo lắng, đặc biệt trong giai đoạn thời tiết thay đổi, khi hệ miễn dịch của trẻ còn non yếu. Bệnh sởi có thể bắt đầu bằng những biểu hiện rất giống cảm lạnh thông thường, dễ khiến cha mẹ chủ quan, dẫn đến những biến chứng nguy hiểm như viêm phổi, tiêu chảy nặng hoặc viêm não. Vậy làm sao để nhận biết sớm và phân biệt rõ ràng các triệu chứng ban đầu? Nếu phát hiện kịp thời, khả năng điều trị và phục hồi cho trẻ sẽ cao hơn rất nhiều. Cùng tìm hiểu cụ thể dấu hiệu bệnh sởi ở trẻ dưới 1 tuổi và những điều cha mẹ cần lưu ý để bảo vệ sức khỏe bé yêu một cách toàn diện.

Tổng quan về bệnh sởi ở trẻ dưới 1 tuổi

Bệnh sởi là một bệnh truyền nhiễm cấp tính do virus sởi (Measles virus) gây ra, lây lan chủ yếu qua đường hô hấp với tốc độ rất cao. Trẻ dưới 1 tuổi là nhóm đối tượng dễ bị tổn thương nhất do hệ miễn dịch chưa hoàn thiện và thường chưa được tiêm đủ mũi vaccine phòng bệnh.

Tại Việt Nam, theo thống kê của Cục Y tế Dự phòng (Bộ Y tế), hàng năm có hàng nghìn ca mắc sởi, trong đó tỷ lệ trẻ dưới 1 tuổi chiếm khoảng 20–30%. Điều đáng lo ngại là biến chứng do sởi ở nhóm tuổi này có thể diễn tiến nhanh chóng và để lại hậu quả lâu dài nếu không được chẩn đoán và điều trị kịp thời.

Vậy đâu là các biểu hiện sớm và đặc trưng của sởi ở trẻ nhỏ? Làm sao để phân biệt với các bệnh lý hô hấp thông thường khác?

Dấu hiệu bệnh sởi ở trẻ dưới 1 tuổi cha mẹ cần lưu ý

Sốt cao đột ngột và không đáp ứng thuốc hạ sốt

• Trẻ thường sốt cao từ 38,5–40 độ C, kéo dài liên tục trong 3–4 ngày đầu.

• Cơn sốt không thuyên giảm khi sử dụng các loại thuốc hạ sốt thông thường như paracetamol, khiến trẻ mệt mỏi, lừ đừ, bỏ bú hoặc quấy khóc kéo dài.

• Điểm cần lưu ý: sốt do sởi thường kèm theo các triệu chứng toàn thân rõ rệt hơn so với cảm cúm thông thường.

Liệu đây có phải chỉ là dấu hiệu sốt do mọc răng hay cảm lạnh thông thường? Nếu trẻ không có biểu hiện thuyên giảm sau 48 giờ, cha mẹ cần nghĩ đến khả năng bệnh sởi.

Triệu chứng viêm long đường hô hấp trên

• Trẻ bị ho khan, chảy nước mũi, mắt đỏ và sưng nhẹ quanh mi.

• Xuất hiện dấu hiệu viêm kết mạc mắt, nhạy cảm với ánh sáng, nước mắt chảy nhiều.

• Một trong những dấu hiệu điển hình là trẻ ho theo từng cơn, đôi khi dẫn đến nôn trớ do ho quá mạnh.

Với những dấu hiệu này, rất dễ nhầm lẫn với cảm cúm, viêm mũi dị ứng hay viêm phế quản. Vậy làm thế nào để phân biệt chính xác với bệnh sởi?

Xuất hiện các hạt Koplik trong miệng

• Các hạt Koplik là đặc điểm kinh điển giúp nhận diện sớm bệnh sởi, thường xuất hiện 1–2 ngày trước khi phát ban.

• Vị trí: mặt trong má, gần răng hàm trên, dạng hạt trắng nhỏ trên nền niêm mạc đỏ, nhìn như hạt muối rắc trên nền niêm mạc viêm.

• Dấu hiệu này có tính đặc hiệu cao cho bệnh sởi, nhưng dễ bị bỏ qua nếu không được kiểm tra kỹ trong khoang miệng.

Nhiều cha mẹ thường không để ý đến khoang miệng của trẻ khi trẻ chỉ có triệu chứng sốt và ho. Liệu việc phát hiện sớm hạt Koplik có giúp giảm nguy cơ biến chứng?

Phát ban đặc trưng theo trình tự

• Ban đỏ xuất hiện sau 3–5 ngày khởi phát bệnh, lan từ sau tai, trán, mặt rồi lan dần xuống thân mình, chân tay.

• Ban dạng dát sẩn, không ngứa, mọc dày, liên kết thành mảng, không phai màu khi ấn.

• Ban tồn tại trong khoảng 5–7 ngày, sau đó bong vảy và để lại vết thâm da.

Trình tự lan ban có thể giúp bác sĩ phân biệt với các bệnh lý phát ban khác như sốt phát ban, rubella hay tay chân miệng. Nhưng làm sao cha mẹ có thể nhớ rõ trình tự này khi ban lan rất nhanh?

Rối loạn tiêu hóa kèm theo

• Một số trẻ xuất hiện tiêu chảy nhẹ, phân lỏng, không có máu, đôi khi kèm nôn.

• Nguyên nhân là do virus ảnh hưởng lên hệ tiêu hóa hoặc do dùng kháng sinh sai cách trong giai đoạn đầu.

Đây là triệu chứng phụ nhưng cũng là dấu hiệu cảnh báo sớm hệ miễn dịch của trẻ đang bị ảnh hưởng toàn thân. Liệu có nên điều trị triệu chứng tiêu hóa trước hay tập trung kiểm soát triệu chứng hô hấp?

Những biến chứng nguy hiểm nếu không phát hiện kịp thời

Viêm phổi – nguyên nhân tử vong hàng đầu

• Trẻ dưới 1 tuổi mắc sởi có nguy cơ cao phát triển thành viêm phổi nặng do virus hoặc bội nhiễm vi khuẩn.

• Triệu chứng bao gồm thở nhanh, co lõm lồng ngực, thở rít hoặc tím tái quanh môi.

• Theo WHO, viêm phổi chiếm hơn 50% số ca tử vong do sởi ở trẻ em toàn cầu.

Trẻ có dấu hiệu suy hô hấp cần được cấp cứu kịp thời, nhưng làm thế nào để phân biệt viêm phổi do sởi với các nguyên nhân khác?

Viêm não – biến chứng ít gặp nhưng cực kỳ nghiêm trọng

• Tỷ lệ xảy ra ở khoảng 1/1000 trường hợp mắc sởi, nhưng để lại di chứng lâu dài nếu không được điều trị tích cực.

• Biểu hiện bao gồm co giật, thay đổi tri giác, lơ mơ, không phản ứng, có thể tiến triển hôn mê.

Nếu trẻ có biểu hiện thần kinh sau giai đoạn phát ban, cha mẹ cần đặc biệt cảnh giác. Nhưng làm sao để nhận biết khi trẻ chưa biết nói, chưa thể biểu đạt cảm giác bất thường?

(Còn tiếp…)

Cách chăm sóc và điều trị bệnh sởi tại nhà cho trẻ dưới 1 tuổi

Hạ sốt và chăm sóc triệu chứng

• Ưu tiên sử dụng thuốc hạ sốt chứa paracetamol với liều lượng phù hợp theo cân nặng của trẻ (10–15mg/kg/lần, mỗi 4–6 giờ, không quá 5 lần/ngày).

• Lau mát cơ thể bằng khăn ấm ở các vị trí như trán, nách, bẹn để hỗ trợ giảm nhiệt nhanh chóng.

• Tránh mặc quá nhiều quần áo hoặc ủ ấm khiến nhiệt độ cơ thể tăng cao hơn.

Việc sử dụng thuốc hạ sốt không đúng liều có thể gây ngộ độc gan. Vậy làm sao cha mẹ có thể tự xác định liều an toàn và thời gian dùng thuốc phù hợp?

Dinh dưỡng hợp lý giúp trẻ phục hồi nhanh hơn

• Bổ sung dinh dưỡng đầy đủ, dễ tiêu: cháo loãng, sữa mẹ, súp, trái cây nghiền giúp tăng cường hệ miễn dịch.

• Cho trẻ uống nhiều nước, nước điện giải để bù nước do sốt, tiêu chảy.

• Nếu trẻ bỏ bú, nên chia nhỏ bữa ăn để tránh hạ đường huyết và mất sức.

Trong giai đoạn bệnh, trẻ thường chán ăn. Vậy làm sao để kích thích vị giác và giúp trẻ hợp tác ăn uống dễ dàng hơn?

Vệ sinh thân thể và môi trường sống

• Giữ cho cơ thể trẻ sạch sẽ, tắm nhanh bằng nước ấm trong phòng kín để tránh nhiễm lạnh, đặc biệt khi có ban ngoài da.

• Vệ sinh mắt, mũi bằng nước muối sinh lý 0,9% để hạn chế nhiễm khuẩn thứ phát.

• Mở cửa sổ cho không khí lưu thông, giữ môi trường phòng ở sạch, thoáng và đủ ẩm.

Nhiều cha mẹ e ngại việc tắm rửa khi con đang bị ban sởi. Nhưng liệu việc kiêng tắm có thực sự cần thiết hay đang vô tình gây viêm nhiễm nặng hơn?

Khi nào cần đưa trẻ đến cơ sở y tế?

• Trẻ sốt cao trên 39 độ C kéo dài quá 3 ngày không hạ.

• Có dấu hiệu khó thở, thở nhanh, co lõm ngực, tím môi hoặc các dấu hiệu viêm phổi.

• Trẻ lơ mơ, ngủ li bì, co giật, bỏ bú hoàn toàn.

• Ban không xuất hiện sau 5 ngày khởi bệnh hoặc lan bất thường.

Đây là những tình huống nguy hiểm cần xử trí y tế ngay lập tức. Nhưng đôi khi chỉ một dấu hiệu nhỏ cũng có thể là tiền đề của biến chứng nghiêm trọng hơn. Làm sao để không bỏ sót những tín hiệu này?

Phòng ngừa bệnh sởi hiệu quả ở trẻ dưới 1 tuổi

Vai trò của vaccine sởi

• Vaccine sởi được khuyến cáo tiêm mũi đầu tiên khi trẻ tròn 9 tháng tuổi, theo lịch tiêm chủng mở rộng quốc gia.

• Với trẻ chưa đủ tuổi tiêm nhưng có nguy cơ cao, bác sĩ có thể chỉ định tiêm sớm trong tình huống khẩn cấp (dịch tễ, tiếp xúc gần với ca bệnh).

• Trẻ cần tiêm đủ 2 mũi (mũi 2 nhắc lại sau 18 tháng) để đạt hiệu quả bảo vệ tối ưu.

Với những trẻ dưới 9 tháng tuổi, làm sao để đảm bảo an toàn trước nguy cơ lây nhiễm khi chưa thể tiêm vaccine?

Biện pháp phòng ngừa không dùng thuốc

• Hạn chế cho trẻ đến nơi đông người, đặc biệt vào mùa dịch sởi bùng phát.

• Người chăm sóc cần rửa tay sạch sẽ trước khi tiếp xúc với trẻ, đeo khẩu trang nếu có triệu chứng hô hấp.

• Khử khuẩn đồ chơi, dụng cụ ăn uống, chăn gối thường xuyên để giảm nguy cơ lây lan virus.

Trẻ dưới 1 tuổi phụ thuộc hoàn toàn vào môi trường xung quanh và người chăm sóc. Vậy làm sao để xây dựng “vòng bảo vệ miễn dịch” ngay trong chính gia đình?

Các câu hỏi thường gặp về dấu hiệu bệnh sởi ở trẻ dưới 1 tuổi

Dấu hiệu bệnh sởi ở trẻ dưới 1 tuổi khác gì so với trẻ lớn hơn?
Trẻ nhỏ thường có biểu hiện nặng hơn, dễ biến chứng hơn do hệ miễn dịch yếu. Ngoài sốt và phát ban, trẻ có thể dễ bỏ bú, rối loạn tiêu hóa và viêm phổi sớm.

Trẻ bị sởi có cần kiêng nước, kiêng gió không?
Không cần tuyệt đối kiêng nước hay gió. Nên tắm nhanh bằng nước ấm trong phòng kín để giữ vệ sinh và giảm nguy cơ bội nhiễm da. Việc kiêng quá mức có thể gây hậu quả nghiêm trọng như viêm da, nhiễm trùng.

Ban sởi khác gì so với ban do sốt phát ban?
Ban sởi lan theo trình tự từ đầu xuống chân, không mất màu khi ấn. Trong khi đó, ban sốt phát ban thường lan toàn thân sau khi hạ sốt và có thể mất màu khi ấn nhẹ.

Sởi có thể tái nhiễm không?
Thông thường, sau khi mắc sởi, cơ thể sẽ có miễn dịch suốt đời. Tuy nhiên, với trẻ nhỏ, nếu chưa tiêm vaccine và chỉ bị nhiễm nhẹ, miễn dịch có thể không hoàn toàn bền vững.

Làm sao để theo dõi biến chứng nguy hiểm tại nhà?
Cha mẹ cần chú ý các biểu hiện bất thường như sốt kéo dài, ho nhiều, thở nhanh, co giật, bỏ bú hoàn toàn. Nếu có bất kỳ dấu hiệu nào nghi ngờ, nên đưa trẻ đến bệnh viện để được kiểm tra và điều trị kịp thời.

Bệnh viện đa khoa Vạn Ninh luôn đồng hành cùng các bậc phụ huynh trong việc chăm sóc và bảo vệ sức khỏe trẻ nhỏ. Nếu bạn đang lo lắng về dấu hiệu bệnh sởi ở trẻ dưới 1 tuổi, đừng ngần ngại liên hệ để được tư vấn chuyên sâu từ đội ngũ bác sĩ giàu kinh nghiệm.