Bệnh sởi ở phụ nữ mang thai là một vấn đề y tế đặc biệt nghiêm trọng bởi có thể gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến cả mẹ và thai nhi. Với hệ miễn dịch suy giảm trong thai kỳ, phụ nữ mang thai có nguy cơ cao hơn mắc các biến chứng như viêm phổi, viêm tai giữa, thậm chí là sinh non hoặc sảy thai. Trong khi đó, thai nhi cũng dễ gặp nguy cơ bất thường bẩm sinh hoặc chậm phát triển nếu người mẹ mắc sởi trong tam cá nguyệt đầu tiên. Vậy bệnh sởi ở phụ nữ mang thai có thật sự nguy hiểm như vậy? Cùng tìm hiểu rõ hơn để chủ động bảo vệ sức khỏe mẹ và bé ngay từ giai đoạn đầu thai kỳ.

Tổng quan về bệnh sởi và cơ chế lây truyền

Bệnh sởi là gì?

Sởi là một bệnh truyền nhiễm cấp tính do virus thuộc họ Paramyxoviridae gây ra, lây qua đường hô hấp. Virus sởi có khả năng lây lan rất nhanh, chỉ cần tiếp xúc gần với người nhiễm bệnh qua nước bọt, dịch tiết mũi họng hoặc thậm chí qua không khí. Thời kỳ ủ bệnh kéo dài từ 7 đến 14 ngày, sau đó người bệnh sẽ xuất hiện các triệu chứng như sốt cao, phát ban toàn thân, ho khan, chảy nước mũi và viêm kết mạc.

Cơ chế lây lan nguy hiểm đối với phụ nữ mang thai

Phụ nữ mang thai có hệ miễn dịch thay đổi để thích nghi với sự hiện diện của thai nhi, khiến họ trở thành đối tượng dễ mắc sởi nếu chưa có miễn dịch đầy đủ. Virus sởi có thể vượt qua hàng rào nhau thai, ảnh hưởng đến thai nhi thông qua cơ chế làm tổn thương mạch máu và gây viêm hệ thống, làm tăng nguy cơ sảy thai, sinh non hoặc thai chết lưu.

Triệu chứng của bệnh sởi ở phụ nữ mang thai

Biểu hiện khác biệt so với người bình thường

Dù các triệu chứng cơ bản giống như ở người không mang thai, nhưng mức độ nghiêm trọng ở phụ nữ mang thai thường cao hơn. Bệnh nhân có thể gặp:

• Sốt cao kéo dài (thường trên 39°C)

• Phát ban xuất hiện sau 3–5 ngày kể từ khi sốt

• Ho khan, chảy nước mũi, đau họng

• Viêm kết mạc với hiện tượng đỏ mắt, chảy nước mắt

• Các mảng Koplik đặc trưng trong khoang miệng

Đáng chú ý, hệ miễn dịch suy yếu trong thai kỳ khiến các triệu chứng có thể diễn tiến nhanh và phức tạp hơn, thậm chí dẫn đến viêm phổi hoặc viêm não – những biến chứng đe dọa tính mạng.

Biến chứng của bệnh sởi trong thai kỳ

Tác động trực tiếp đến thai nhi

Bệnh sởi ở phụ nữ mang thai không chỉ gây nguy hiểm cho mẹ mà còn ảnh hưởng nghiêm trọng đến sự phát triển của thai nhi. Theo thống kê từ Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), phụ nữ mắc sởi trong 3 tháng đầu thai kỳ có nguy cơ sảy thai cao hơn 20% so với người bình thường. Một số biến chứng thường gặp gồm:

• Thai chết lưu

• Sinh non (chiếm 15–25% trong các ca mắc sởi)

• Trẻ sinh ra nhẹ cân, suy dinh dưỡng bẩm sinh

• Nguy cơ mắc bệnh lý thần kinh hoặc thị giác do ảnh hưởng của virus sởi trong tử cung

Biến chứng ở mẹ bầu

Không dừng lại ở tác động lên thai nhi, mẹ bầu mắc sởi cũng phải đối mặt với các nguy cơ sau:

• Viêm phổi do virus hoặc bội nhiễm vi khuẩn

• Viêm não (tỷ lệ mắc khoảng 1/1000 ca bệnh)

• Suy hô hấp cấp

• Rối loạn miễn dịch sau nhiễm bệnh

Những biến chứng này càng trở nên nghiêm trọng hơn ở thai phụ có tiền sử bệnh nền như đái tháo đường, tăng huyết áp hoặc thiếu máu.

Chẩn đoán và phương pháp điều trị bệnh sởi ở phụ nữ mang thai

Cách xác định bệnh sởi khi đang mang thai

Chẩn đoán bệnh sởi dựa trên lâm sàng và xét nghiệm huyết thanh học. Các bước chẩn đoán bao gồm:

• Đánh giá triệu chứng lâm sàng

• Xét nghiệm máu tìm kháng thể IgM đặc hiệu với virus sởi

• Xét nghiệm PCR để phát hiện ARN của virus sởi (trong trường hợp cần thiết)

Việc chẩn đoán sớm là yếu tố then chốt giúp tăng cơ hội điều trị thành công và ngăn ngừa biến chứng.

Hướng xử trí và điều trị

Hiện nay không có thuốc đặc trị sởi, điều trị chủ yếu là hỗ trợ triệu chứng và ngăn ngừa biến chứng:

• Hạ sốt bằng paracetamol, uống nhiều nước

• Nghỉ ngơi tuyệt đối trong môi trường thông thoáng

• Bổ sung vitamin A (theo chỉ định) để tăng cường miễn dịch

• Theo dõi sát tình trạng thai nhi bằng siêu âm và đo tim thai

• Nhập viện theo dõi nếu có dấu hiệu viêm phổi hoặc biến chứng nặng

Việc dùng kháng sinh chỉ áp dụng nếu có bội nhiễm vi khuẩn. Thai phụ không nên tự ý dùng thuốc mà cần theo đúng chỉ định của bác sĩ sản khoa kết hợp chuyên khoa truyền nhiễm.

Phòng ngừa bệnh sởi cho phụ nữ đang hoặc chuẩn bị mang thai

Tiêm phòng trước mang thai – biện pháp chủ động hiệu quả

Vắc xin sởi là cách phòng ngừa hiệu quả nhất với hiệu lực bảo vệ lên tới 97% nếu tiêm đủ 2 mũi. Tuy nhiên, vắc xin sởi (MMR) là loại vắc xin sống giảm độc lực, không được tiêm trong thai kỳ. Vì vậy, phụ nữ nên:

• Tiêm phòng ít nhất 1 tháng trước khi mang thai

• Kiểm tra kháng thể trước khi lên kế hoạch có con

• Tránh mang thai trong vòng 4 tuần sau tiêm vắc xin

Đối với người chưa rõ tiền sử tiêm chủng, xét nghiệm kháng thể Rubella và sởi có thể giúp đánh giá khả năng miễn dịch hiện tại.

Các biện pháp phòng tránh khác

Ngoài tiêm chủng, phụ nữ mang thai cần:

• Tránh tiếp xúc với người đang bị sởi

• Hạn chế đến nơi đông người trong mùa dịch

• Giữ vệ sinh cá nhân tốt, đặc biệt là rửa tay thường xuyên

• Tăng cường dinh dưỡng và nghỉ ngơi hợp lý để nâng cao sức đề kháng

Tuy nhiên, nhiều phụ nữ vẫn lầm tưởng rằng mình đã miễn dịch do từng mắc sởi hồi nhỏ, nhưng thực tế kháng thể có thể suy giảm theo thời gian. Vậy làm sao để kiểm tra khả năng miễn dịch trước khi mang thai?

Cách kiểm tra khả năng miễn dịch với bệnh sởi trước khi mang thai

Xét nghiệm kháng thể – bước đánh giá cần thiết

Để xác định người phụ nữ có miễn dịch với bệnh sởi hay không, xét nghiệm kháng thể IgG đặc hiệu với virus sởi là phương pháp được khuyến nghị. Xét nghiệm này có thể thực hiện tại các cơ sở y tế uy tín và thường cho kết quả trong vòng 1–2 ngày. Nếu kháng thể IgG dương tính, điều đó có nghĩa là người đó đã có miễn dịch, có thể do từng tiêm phòng hoặc từng mắc sởi trước đó. Ngược lại, nếu không có kháng thể hoặc chỉ số thấp, cần tiêm ngừa trước khi mang thai ít nhất 4 tuần để đảm bảo an toàn.

Khi nào nên xét nghiệm?

• Trước khi có kế hoạch mang thai, đặc biệt nếu không nhớ rõ lịch sử tiêm chủng

• Phụ nữ từng sống trong khu vực có dịch sởi

• Người chưa từng tiêm vắc xin hoặc không có bằng chứng tiêm phòng

Việc chủ động kiểm tra miễn dịch không chỉ bảo vệ sức khỏe cá nhân mà còn góp phần giảm nguy cơ lây lan sởi trong cộng đồng.

Bệnh sởi bùng phát trong thai kỳ – nên xử trí ra sao?

Khi phát hiện bệnh trong giai đoạn đầu thai kỳ

Nếu người mẹ bị nhiễm sởi trong ba tháng đầu, cần thăm khám tại các cơ sở y tế chuyên khoa để đánh giá nguy cơ dị tật bẩm sinh. Trong nhiều trường hợp, việc đình chỉ thai kỳ có thể được tư vấn nếu phát hiện bất thường nghiêm trọng do nhiễm virus. Tuy nhiên, quyết định cần dựa trên nhiều yếu tố: mức độ tổn thương, tuổi thai, sức khỏe của mẹ, và nguyện vọng của gia đình.

Giữa và cuối thai kỳ – theo dõi chặt chẽ hơn bao giờ hết

Trong tam cá nguyệt thứ hai và ba, nguy cơ dị tật giảm dần nhưng khả năng sinh non và thai chết lưu vẫn ở mức cao. Mẹ bầu cần được theo dõi chặt chẽ bằng:

• Siêu âm hình thái học thường xuyên

• Đo tim thai và lượng ối

• Đánh giá tăng trưởng thai nhi

Bác sĩ có thể chỉ định sử dụng corticosteroid liều thấp để hỗ trợ phổi thai nhi phát triển nếu nguy cơ sinh non cao. Đồng thời, cần chuẩn bị sẵn sàng các biện pháp can thiệp sản khoa khi cần thiết.

Vai trò của hệ thống y tế trong kiểm soát bệnh sởi ở phụ nữ mang thai

Giáo dục và nâng cao nhận thức cộng đồng

Một trong những yếu tố quan trọng giúp giảm thiểu bệnh sởi ở phụ nữ mang thai là đẩy mạnh truyền thông về tiêm chủng và phòng ngừa bệnh trong cộng đồng. Hệ thống y tế cơ sở cần chủ động:

• Tư vấn tiêm phòng trước mang thai trong các buổi khám tiền sản

• Cung cấp thông tin chính thống về triệu chứng và biến chứng bệnh sởi

• Hướng dẫn cách ly và chăm sóc người mắc bệnh tại nhà đúng cách

Tăng cường sàng lọc và tiêm phòng

Các chiến dịch tiêm chủng mở rộng tại địa phương đóng vai trò quan trọng trong việc duy trì miễn dịch cộng đồng. Bộ Y tế hiện vẫn khuyến cáo tiêm phòng sởi – rubella cho phụ nữ trong độ tuổi sinh sản. Ngoài ra, cần có quy trình kiểm tra miễn dịch định kỳ cho những người làm trong môi trường y tế, giáo dục – nơi dễ tiếp xúc với nguồn bệnh.

Câu hỏi thường gặp liên quan đến bệnh sởi ở phụ nữ mang thai

Bị sởi khi mang thai có gây dị tật bẩm sinh không?
Bệnh sởi không trực tiếp gây dị tật như rubella, nhưng lại làm tăng nguy cơ sảy thai, sinh non, thai chết lưu và suy dinh dưỡng bẩm sinh nếu xảy ra trong giai đoạn đầu thai kỳ.

Đã từng tiêm vắc xin sởi khi nhỏ, có cần tiêm lại trước khi mang thai không?
Thông thường, nếu đã tiêm đủ 2 mũi, người đó sẽ có miễn dịch lâu dài. Tuy nhiên, với người không rõ tiền sử tiêm hoặc có nguy cơ cao, nên làm xét nghiệm kháng thể IgG để kiểm tra.

Bị sởi khi mang thai có nên giữ thai không?
Câu trả lời phụ thuộc vào thời điểm mắc bệnh và mức độ ảnh hưởng tới thai nhi. Trong nhiều trường hợp vẫn có thể theo dõi và sinh con khỏe mạnh, nhưng cần có sự tư vấn kỹ lưỡng từ bác sĩ sản khoa.

Có nên tiêm vắc xin sởi trong thai kỳ để phòng ngừa không?
Không. Vắc xin sởi là vắc xin sống giảm độc lực, chống chỉ định trong thai kỳ. Việc tiêm phòng cần được thực hiện trước khi mang thai ít nhất 1 tháng.

Nếu chồng hoặc người thân trong nhà mắc sởi, mẹ bầu cần làm gì?
Phụ nữ mang thai nên cách ly tuyệt đối với người bệnh, đeo khẩu trang và vệ sinh tay thường xuyên. Nếu đã tiếp xúc, cần báo ngay cho bác sĩ để được tư vấn điều trị dự phòng hoặc theo dõi y tế sát sao.

Nếu bạn đang trong giai đoạn thai kỳ hoặc có kế hoạch mang thai, hãy chủ động tiêm phòng và kiểm tra sức khỏe định kỳ để bảo vệ cả mẹ và bé khỏi các bệnh truyền nhiễm nguy hiểm như sởi. Đội ngũ bác sĩ tại Bệnh viện Đa khoa Vạn Ninh luôn sẵn sàng hỗ trợ, tư vấn và đồng hành cùng bạn trong hành trình mang thai an toàn, khỏe mạnh.