Sởi là một bệnh truyền nhiễm cấp tính do virus gây ra, có khả năng lây lan nhanh chóng trong cộng đồng, đặc biệt ở trẻ em chưa được tiêm phòng đầy đủ. Việc nhận biết sớm dấu hiệu bệnh sởi đóng vai trò then chốt trong quá trình điều trị và phòng ngừa biến chứng nguy hiểm như viêm phổi, viêm não hoặc thậm chí tử vong. Tuy nhiên, không phải ai cũng có thể phân biệt sởi với các bệnh phát ban thông thường khác, khiến tình trạng chậm trễ trong chẩn đoán ngày càng phổ biến. Vậy dấu hiệu bệnh sởi cụ thể là gì và làm sao để nhận biết đúng?

Sởi là bệnh gì và cơ chế gây bệnh của virus sởi

Sởi là một bệnh truyền nhiễm cấp tính do virus thuộc họ Paramyxoviridae, chi Morbillivirus gây ra. Loại virus này có khả năng lây lan cực kỳ mạnh, chủ yếu qua đường hô hấp thông qua các giọt bắn khi người bệnh ho, hắt hơi hoặc nói chuyện. Ngoài ra, virus sởi có thể tồn tại trong không khí hoặc trên bề mặt vật dụng tới vài giờ, làm tăng nguy cơ lây nhiễm, đặc biệt trong môi trường tập thể như trường học, nhà trẻ, bệnh viện.

Sau khi xâm nhập cơ thể, virus sởi trải qua thời gian ủ bệnh kéo dài khoảng 10 – 14 ngày. Trong thời gian này, người bệnh không có triệu chứng rõ ràng nhưng đã có thể lây bệnh cho người khác. Virus tấn công vào các tế bào biểu mô hô hấp, sau đó lan vào máu và phát tán khắp cơ thể, đặc biệt là hệ thống miễn dịch, gây suy giảm tạm thời khả năng đề kháng và tạo điều kiện cho các biến chứng phát sinh.

Dấu hiệu bệnh sởi giai đoạn khởi phát: Những triệu chứng đầu tiên dễ bị bỏ qua

Giai đoạn khởi phát còn được gọi là giai đoạn viêm long, thường kéo dài từ 3 – 5 ngày. Ở giai đoạn này, các triệu chứng khá giống với cảm cúm thông thường nên dễ bị nhầm lẫn.

• Sốt nhẹ đến vừa, thường tăng dần và liên tục trong vài ngày

• Ho khan kéo dài, đôi khi kèm theo đau rát họng

• Chảy nước mũi, nghẹt mũi, mắt đỏ, chảy nước mắt nhiều

• Xuất hiện dấu hiệu đặc trưng là các nốt Koplik trong miệng: những đốm trắng nhỏ có viền đỏ xung quanh, nằm trên niêm mạc má, thường xuất hiện trước phát ban từ 1 – 2 ngày

Trong giai đoạn này, mặc dù các triệu chứng chưa điển hình nhưng người bệnh đã có khả năng lây nhiễm cao. Điều đáng lo ngại là nhiều người chưa nhận diện được dấu hiệu bệnh sởi đặc trưng nên vẫn sinh hoạt bình thường, tạo điều kiện cho virus phát tán trong cộng đồng.

Giai đoạn phát ban: Dấu hiệu bệnh sởi điển hình không thể nhầm lẫn

Khi bệnh tiến triển sang giai đoạn toàn phát, thường từ ngày thứ 4 đến ngày thứ 7 sau khởi phát, các nốt phát ban sởi bắt đầu xuất hiện và lan rộng theo trình tự đặc trưng.

• Ban hồng, dạng dát sẩn, không ngứa, mọc từ sau tai rồi lan ra mặt, ngực, bụng và toàn thân

• Ban nổi rõ nhất vào khoảng ngày thứ 3 kể từ khi bắt đầu phát ban và kéo dài 4 – 7 ngày trước khi mờ dần theo trình tự đã lan

• Sốt cao, có thể lên đến 39 – 40 độ C, kèm theo mệt mỏi, biếng ăn, nhức đầu, đau cơ

• Mắt đỏ nặng hơn, có thể kèm sưng mí, nhạy cảm với ánh sáng

• Hạch cổ sưng, dễ nhận thấy khi sờ

Đây là giai đoạn quan trọng trong việc chẩn đoán xác định dấu hiệu bệnh sởi, đặc biệt khi kết hợp ban da điển hình và các triệu chứng viêm long đường hô hấp trước đó. Tuy nhiên, ở một số trường hợp hiếm, ban da có thể không rõ rệt hoặc dễ nhầm lẫn với các bệnh phát ban do virus khác như rubella hoặc sốt xuất huyết, đòi hỏi bác sĩ phải kết hợp xét nghiệm huyết thanh học hoặc PCR để xác định chính xác.

Dấu hiệu cảnh báo biến chứng nguy hiểm của bệnh sởi

Mặc dù phần lớn các trường hợp sởi có thể hồi phục sau 1 – 2 tuần, nhưng bệnh vẫn tiềm ẩn nhiều biến chứng nghiêm trọng, đặc biệt ở trẻ nhỏ dưới 5 tuổi và người lớn có hệ miễn dịch suy giảm.

• Viêm phổi: Biến chứng thường gặp nhất, chiếm tới 6% trường hợp mắc sởi và là nguyên nhân gây tử vong hàng đầu

• Viêm tai giữa: Gặp ở khoảng 1/10 số trẻ mắc sởi, gây đau tai, chảy dịch tai, có thể dẫn đến điếc nếu không điều trị kịp thời

• Tiêu chảy: Gây mất nước, rối loạn điện giải nghiêm trọng ở trẻ nhỏ

• Viêm não: Dù hiếm gặp (khoảng 1/1000 ca mắc sởi), nhưng là biến chứng cực kỳ nguy hiểm, có thể để lại di chứng thần kinh nặng nề hoặc tử vong

• Suy dinh dưỡng: Sởi gây sụt cân nhanh chóng, đặc biệt ở trẻ em, làm suy giảm hệ miễn dịch lâu dài

Những biểu hiện như sốt kéo dài hơn 7 ngày, ho nặng, khó thở, lơ mơ, co giật, bỏ ăn hoàn toàn hoặc nôn ói liên tục là những dấu hiệu bệnh sởi nghi ngờ có biến chứng cần được đưa đến bệnh viện ngay để xử lý kịp thời.

Bệnh sởi ở người lớn có khác biệt gì so với trẻ em?

Sởi không chỉ xảy ra ở trẻ nhỏ mà còn gặp ở người lớn, đặc biệt những người chưa từng mắc bệnh sởi hoặc không được tiêm phòng đầy đủ. Các triệu chứng sởi ở người lớn thường diễn tiến nặng hơn, biến chứng nguy hiểm hơn so với trẻ em.

• Sốt cao kéo dài và dễ gây mất nước

• Các triệu chứng viêm long nặng hơn, đặc biệt là đau đầu, đau cơ và mệt mỏi

• Nguy cơ viêm gan, viêm phổi hoặc viêm não cao hơn

• Tình trạng miễn dịch giảm sút kéo dài sau khi khỏi bệnh

Ngoài ra, phụ nữ mang thai mắc sởi có nguy cơ sảy thai, sinh non hoặc thai nhi bị dị tật bẩm sinh nếu mắc trong giai đoạn đầu thai kỳ. Do đó, việc nhận biết dấu hiệu bệnh sởi và tiêm phòng đầy đủ trước mang thai là biện pháp phòng ngừa quan trọng được khuyến cáo bởi Tổ chức Y tế Thế giới (WHO).

(Tiếp tục phần còn lại…)

Chẩn đoán bệnh sởi: Khi nào cần xét nghiệm?

Việc chẩn đoán bệnh sởi chủ yếu dựa trên lâm sàng với các dấu hiệu bệnh sởi điển hình như sốt cao, phát ban theo trình tự đặc trưng và sự hiện diện của hạt Koplik. Tuy nhiên, trong một số trường hợp nghi ngờ hoặc có biểu hiện không điển hình, bác sĩ có thể chỉ định các xét nghiệm hỗ trợ để xác định chính xác nguyên nhân.

• Xét nghiệm huyết thanh học: Phát hiện kháng thể IgM đặc hiệu với virus sởi trong huyết thanh bệnh nhân, thường dương tính sau 3 – 5 ngày kể từ khi xuất hiện phát ban

• Xét nghiệm PCR: Phát hiện vật liệu di truyền của virus sởi trong dịch ngoáy họng, máu hoặc nước tiểu, giúp chẩn đoán chính xác ngay cả trong giai đoạn đầu

• Tổng phân tích tế bào máu: Cho thấy tình trạng bạch cầu giảm, đặc biệt là lympho, gợi ý đến nhiễm virus

Các xét nghiệm này đặc biệt cần thiết trong các đợt bùng phát dịch, nhằm xác định ca bệnh, truy vết tiếp xúc và kiểm soát sự lây lan trong cộng đồng.

Cách điều trị bệnh sởi: Có cần dùng kháng sinh?

Hiện nay chưa có thuốc điều trị đặc hiệu cho virus sởi. Phác đồ điều trị chủ yếu là điều trị triệu chứng và hỗ trợ, kết hợp với phòng ngừa biến chứng. Việc phát hiện sớm dấu hiệu bệnh sởi và chăm sóc đúng cách là yếu tố then chốt giúp người bệnh hồi phục nhanh chóng.

• Hạ sốt bằng paracetamol theo liều phù hợp với độ tuổi và cân nặng

• Bổ sung nước, điện giải, dinh dưỡng đầy đủ để duy trì sức khỏe

• Nhỏ mắt bằng nước muối sinh lý, giữ vệ sinh mũi họng để giảm viêm long

• Vitamin A liều cao được khuyến cáo sử dụng cho trẻ em để phòng ngừa tổn thương mắt và cải thiện miễn dịch

Kháng sinh không được sử dụng trong điều trị sởi trừ khi có bội nhiễm vi khuẩn như viêm phổi, viêm tai giữa hoặc nhiễm trùng da. Việc tự ý dùng kháng sinh không chỉ không có tác dụng mà còn làm tăng nguy cơ kháng thuốc, rối loạn hệ vi sinh đường ruột và tổn thương gan thận.

Phòng ngừa bệnh sởi: Vai trò của tiêm chủng và vệ sinh cộng đồng

Biện pháp phòng ngừa hiệu quả và bền vững nhất hiện nay đối với sởi là tiêm vaccine. Vaccine sởi nằm trong chương trình Tiêm chủng mở rộng quốc gia, được khuyến cáo tiêm cho trẻ từ 9 tháng tuổi và nhắc lại mũi 2 khi trẻ được 18 tháng.

• Hiệu quả bảo vệ của vaccine sởi đạt tới 95% sau mũi đầu tiên và trên 99% sau khi tiêm đủ 2 mũi

• Vaccine sởi – quai bị – rubella (MMR) cũng là lựa chọn phổ biến, mang lại miễn dịch đồng thời với ba bệnh truyền nhiễm thường gặp

Ngoài tiêm chủng, để ngăn ngừa lây nhiễm trong cộng đồng, cần thực hiện các biện pháp:

• Hạn chế tiếp xúc với người nghi ngờ mắc bệnh, đặc biệt là trẻ em và phụ nữ mang thai

• Rửa tay thường xuyên bằng xà phòng hoặc dung dịch sát khuẩn

• Che miệng khi ho, hắt hơi bằng khăn giấy hoặc khuỷu tay

• Vệ sinh nhà cửa, khử khuẩn bề mặt thường xuyên

Đối với những người chưa tiêm phòng hoặc chưa từng mắc sởi, đặc biệt trong thời kỳ dịch bùng phát, việc tiêm vaccine càng sớm càng tốt là khuyến cáo quan trọng để hạn chế nguy cơ mắc bệnh.

Câu hỏi liên quan về dấu hiệu bệnh sởi

Dấu hiệu bệnh sởi khác gì với phát ban do dị ứng?
Phát ban do sởi thường kèm sốt cao, ho, viêm kết mạc và xuất hiện theo trình tự từ mặt xuống chân. Trong khi đó, dị ứng thường xuất hiện đột ngột, không kèm sốt cao, ban có thể ngứa và không theo trình tự rõ ràng.

Có thể bị sởi 2 lần trong đời không?
Khả năng mắc sởi lần hai là rất hiếm. Sau khi mắc bệnh sởi, cơ thể hình thành miễn dịch suốt đời. Tuy nhiên, với người có hệ miễn dịch suy giảm, nguy cơ mắc lại hoặc không hình thành miễn dịch đầy đủ vẫn tồn tại.

Dấu hiệu bệnh sởi ở người lớn có nguy hiểm không?
Người lớn mắc sởi thường có triệu chứng nặng hơn, nguy cơ biến chứng cao hơn trẻ nhỏ. Các dấu hiệu sốt cao kéo dài, phát ban dày, viêm phổi hoặc viêm não cần được theo dõi sát sao và nhập viện khi cần thiết.

Bao lâu sau tiếp xúc mới xuất hiện dấu hiệu bệnh sởi?
Thời gian ủ bệnh sởi trung bình là từ 10 đến 14 ngày. Trong thời gian này, người bệnh chưa có triệu chứng nhưng đã có thể lây nhiễm cho người khác, đặc biệt là từ 4 ngày trước đến 4 ngày sau khi phát ban.

Sởi có nguy hiểm với thai phụ không?
Rất nguy hiểm. Phụ nữ mang thai mắc sởi có nguy cơ sảy thai, sinh non hoặc thai nhi bị nhẹ cân. Do đó, nên tiêm vaccine sởi – quai bị – rubella ít nhất 3 tháng trước khi có kế hoạch mang thai.

Bằng cách hiểu rõ và phát hiện kịp thời dấu hiệu bệnh sởi, người dân có thể chủ động điều trị, cách ly và ngăn chặn dịch lây lan hiệu quả, bảo vệ sức khỏe cá nhân và cộng đồng.