Bệnh sởi ở trẻ sơ sinh có thể gây ra nhiều biến chứng nghiêm trọng nếu không được phát hiện và xử lý kịp thời. Với hệ miễn dịch còn non yếu, trẻ sơ sinh dễ bị virus sởi tấn công dẫn đến viêm phổi, viêm tai giữa, tiêu chảy nặng và trong những trường hợp hiếm gặp còn có thể gây viêm não. Điều đáng lo ngại là các triệu chứng ban đầu thường dễ bị nhầm lẫn với cảm cúm thông thường, khiến việc chẩn đoán trễ. Vậy làm sao để nhận biết sớm, phòng ngừa hiệu quả và xử trí đúng cách khi trẻ mắc sởi? Đây là câu hỏi được nhiều bậc cha mẹ quan tâm, đặc biệt trong giai đoạn giao mùa – thời điểm virus sởi có nguy cơ lây lan mạnh.

Nguyên nhân gây bệnh sởi ở trẻ sơ sinh

Virus sởi và khả năng lây lan cao trong cộng đồng

Bệnh sởi ở trẻ sơ sinh do virus sởi thuộc họ Paramyxoviridae gây ra. Đây là loại virus có khả năng lây truyền cực kỳ cao, đặc biệt là trong môi trường đông người hoặc không gian kín. Virus sởi lan truyền chủ yếu qua đường hô hấp, thông qua các giọt bắn khi người bệnh ho, hắt hơi hoặc nói chuyện. Trẻ sơ sinh, đặc biệt là dưới 9 tháng tuổi, chưa được tiêm phòng vắc xin sởi, do đó rất dễ bị nhiễm bệnh nếu tiếp xúc với người mang virus.

Trong một số nghiên cứu dịch tễ học, tỷ lệ lây nhiễm sởi trong môi trường gia đình có thể lên đến 90% nếu có người bệnh sống chung. Điều này cho thấy mức độ nguy hiểm và tốc độ lây lan nhanh chóng của virus sởi trong cộng đồng, đặc biệt đối với nhóm đối tượng nhạy cảm như trẻ sơ sinh.

Hệ miễn dịch chưa hoàn thiện là yếu tố nguy cơ hàng đầu

Hệ thống miễn dịch của trẻ sơ sinh chưa phát triển đầy đủ để chống lại các tác nhân gây bệnh từ môi trường. Kháng thể từ mẹ truyền sang con qua nhau thai chỉ tồn tại và bảo vệ trẻ trong khoảng 6 tháng đầu đời, và không phải lúc nào cũng đủ mạnh để ngăn ngừa virus sởi, đặc biệt nếu người mẹ chưa từng tiêm phòng hoặc mắc bệnh sởi trước đó.

Thực tế cho thấy, trẻ dưới 6 tháng tuổi vẫn có thể mắc bệnh sởi, đặc biệt trong giai đoạn có dịch hoặc khi sống trong vùng có tỷ lệ tiêm chủng thấp.

Triệu chứng điển hình của bệnh sởi ở trẻ sơ sinh

Diễn tiến của các dấu hiệu lâm sàng

Triệu chứng bệnh sởi ở trẻ sơ sinh thường xuất hiện sau 7–14 ngày kể từ khi tiếp xúc với nguồn lây. Diễn tiến bệnh có thể chia thành 3 giai đoạn chính:

• Giai đoạn ủ bệnh: Thường kéo dài từ 7 đến 10 ngày, không có biểu hiện rõ rệt.

• Giai đoạn khởi phát: Trẻ sốt cao liên tục (39–40°C), ho khan, chảy nước mũi, đỏ mắt và có thể tiêu chảy nhẹ. Triệu chứng này rất dễ nhầm với cảm cúm thông thường.

• Giai đoạn toàn phát: Xuất hiện ban đỏ đặc trưng bắt đầu từ sau tai, lan dần ra mặt, ngực, bụng và toàn thân. Ban thường không gây ngứa, tồn tại khoảng 5–7 ngày rồi bong tróc và để lại vết thâm nhẹ.

Đặc biệt, một dấu hiệu khá đặc hiệu của bệnh sởi là sự xuất hiện của các đốm trắng nhỏ có viền đỏ xung quanh trong khoang miệng, gọi là hạt Koplik – đây là dấu hiệu cảnh báo sớm trước khi ban đỏ xuất hiện trên da.

Các triệu chứng không điển hình cần lưu ý

Ở trẻ sơ sinh, do khả năng phản ứng miễn dịch yếu, bệnh sởi có thể biểu hiện không điển hình. Có trường hợp chỉ sốt nhẹ, ban xuất hiện thưa thớt hoặc bị che lấp bởi các triệu chứng tiêu hóa như nôn ói, tiêu chảy nặng, khiến việc chẩn đoán trở nên khó khăn. Ngoài ra, trẻ sơ sinh dễ bị co giật do sốt cao, cần được theo dõi sát và xử lý đúng cách để tránh biến chứng thần kinh.

Biến chứng nguy hiểm có thể xảy ra

Viêm phổi – biến chứng thường gặp nhất

Viêm phổi là biến chứng thường gặp và cũng là nguyên nhân tử vong hàng đầu ở trẻ sơ sinh mắc sởi. Vi khuẩn hoặc virus có thể xâm nhập và gây tổn thương phổi khi hệ miễn dịch của trẻ bị suy yếu. Theo thống kê của Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), có đến 6% trẻ sơ sinh mắc sởi bị viêm phổi nặng cần nhập viện điều trị.

Trẻ có biểu hiện thở nhanh, thở rút lõm lồng ngực, tím tái môi hoặc đầu chi, sốt kéo dài không giảm sau 5 ngày là những dấu hiệu cảnh báo viêm phổi nặng cần cấp cứu kịp thời.

Viêm não và tổn thương thần kinh vĩnh viễn

Dù hiếm gặp, nhưng viêm não là biến chứng cực kỳ nghiêm trọng có thể xảy ra sau 1–2 tuần kể từ khi phát ban. Trẻ có thể xuất hiện các triệu chứng như lơ mơ, quấy khóc liên tục, co giật, mất ý thức. Nếu không được xử lý sớm, viêm não có thể để lại di chứng thần kinh lâu dài, thậm chí dẫn đến tử vong.

Ngoài ra, một biến chứng muộn nhưng nguy hiểm khác là viêm não xơ hóa bán cấp (SSPE), có thể xảy ra sau vài năm kể từ khi trẻ mắc sởi, gây thoái hóa não không hồi phục.

Suy dinh dưỡng và giảm miễn dịch kéo dài

Trẻ mắc sởi thường ăn uống kém, sốt cao kéo dài, tiêu chảy và nôn ói dẫn đến mất nước, sụt cân nhanh và suy dinh dưỡng. Bên cạnh đó, virus sởi còn gây ức chế hệ miễn dịch kéo dài nhiều tuần sau khi khỏi bệnh, khiến trẻ dễ mắc các bệnh nhiễm trùng cơ hội khác như viêm phế quản, nhiễm trùng tai, tiêu chảy kéo dài.

Sự ảnh hưởng này đặc biệt nguy hiểm đối với trẻ sơ sinh vốn đã có dự trữ dinh dưỡng và miễn dịch kém hơn so với trẻ lớn.

Phương pháp chẩn đoán bệnh sởi ở trẻ sơ sinh

Dựa vào triệu chứng lâm sàng điển hình

Chẩn đoán bệnh sởi ở trẻ sơ sinh chủ yếu dựa vào các biểu hiện lâm sàng như sốt cao, ban đỏ toàn thân, ho, chảy mũi, đỏ mắt và hạt Koplik trong khoang miệng. Tuy nhiên, do nhiều triệu chứng có thể giống với các bệnh lý nhiễm virus khác nên việc chẩn đoán cần được thực hiện bởi bác sĩ chuyên khoa nhi.

Xét nghiệm hỗ trợ chẩn đoán chính xác

Trong một số trường hợp cần xác nhận, bác sĩ có thể chỉ định xét nghiệm kháng thể IgM đặc hiệu với virus sởi trong máu hoặc xét nghiệm PCR để phát hiện vật liệu di truyền của virus. Những xét nghiệm này đặc biệt cần thiết khi trẻ có biểu hiện không điển hình hoặc sống trong vùng có nguy cơ dịch bệnh.

Tại Bệnh viện Đa khoa Vạn Ninh, các xét nghiệm chẩn đoán virus sởi được thực hiện bằng phương pháp hiện đại, độ chính xác cao, đảm bảo chẩn đoán nhanh chóng và kịp thời để đưa ra hướng điều trị phù hợp.

(Tôi sẽ tiếp tục phần còn lại của bài viết khi bạn yêu cầu nhé. Bạn muốn tôi viết tiếp không?)

Cách điều trị bệnh sởi ở trẻ sơ sinh

Điều trị triệu chứng là phương pháp chính

Hiện tại, bệnh sởi ở trẻ sơ sinh chưa có thuốc điều trị đặc hiệu. Phác đồ điều trị chủ yếu nhằm kiểm soát triệu chứng, hỗ trợ nâng cao thể trạng và phòng ngừa biến chứng. Các biện pháp điều trị thường bao gồm:

• Hạ sốt bằng thuốc paracetamol liều phù hợp theo cân nặng của trẻ

• Bù nước và điện giải bằng đường uống hoặc truyền dịch nếu trẻ bị mất nước do sốt cao, tiêu chảy

• Vệ sinh mắt, mũi, miệng bằng nước muối sinh lý để ngăn ngừa bội nhiễm

• Đảm bảo chế độ dinh dưỡng đầy đủ, chia nhỏ bữa ăn, ưu tiên thức ăn dễ tiêu và bổ sung vitamin A theo chỉ định

Theo khuyến cáo của Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), vitamin A nên được bổ sung trong điều trị sởi để giảm nguy cơ biến chứng nặng. Liều dùng cho trẻ sơ sinh là 50.000 IU/ngày trong 2 ngày liên tiếp.

Khi nào cần nhập viện điều trị?

Trẻ sơ sinh mắc sởi cần được đưa đến cơ sở y tế khi có các dấu hiệu sau:

• Sốt cao kéo dài trên 3 ngày không giảm

• Thở nhanh, thở gấp, tím tái môi, bỏ bú

• Li bì, quấy khóc liên tục, co giật

• Xuất hiện dấu hiệu mất nước như khô môi, mắt trũng, tiểu ít

Tại Bệnh viện Đa khoa Vạn Ninh, trẻ sơ sinh mắc sởi sẽ được theo dõi sát sao bởi đội ngũ bác sĩ nhi khoa giàu kinh nghiệm, có đầy đủ phương tiện cấp cứu và phòng cách ly để hạn chế lây nhiễm chéo trong bệnh viện.

Phòng ngừa bệnh sởi ở trẻ sơ sinh

Vai trò của tiêm phòng sởi cho mẹ và cộng đồng

Trẻ sơ sinh chưa đến tuổi tiêm chủng (dưới 9 tháng tuổi) phụ thuộc hoàn toàn vào miễn dịch thụ động từ mẹ và môi trường xung quanh. Do đó, biện pháp phòng ngừa hiệu quả nhất là:

• Tiêm vắc xin sởi – quai bị – rubella (MMR) cho phụ nữ trong độ tuổi sinh sản, đặc biệt trước khi mang thai ít nhất 3 tháng

• Đảm bảo tỷ lệ tiêm chủng đầy đủ cho trẻ từ 9 tháng tuổi trở lên trong cộng đồng để tạo “miễn dịch cộng đồng”, hạn chế nguồn lây

Một cộng đồng đạt miễn dịch cộng đồng với bệnh sởi khi có ít nhất 95% trẻ em được tiêm vắc xin sởi đầy đủ. Tuy nhiên, theo số liệu từ Bộ Y tế năm 2023, tỷ lệ tiêm chủng tại một số tỉnh thành vẫn còn dưới 85%, làm tăng nguy cơ bùng phát dịch trong nhóm trẻ chưa đến tuổi tiêm chủng.

Biện pháp bảo vệ tại nhà và môi trường sống

Để phòng ngừa bệnh sởi ở trẻ sơ sinh, cha mẹ cần chủ động áp dụng các biện pháp sau:

• Hạn chế cho trẻ tiếp xúc với người lạ, đặc biệt trong mùa dịch

• Đeo khẩu trang và rửa tay thường xuyên khi chăm sóc trẻ

• Vệ sinh không gian sống sạch sẽ, thông thoáng

• Tránh đưa trẻ đến nơi đông người hoặc khu vực có dịch sởi đang lưu hành

• Khi có người thân mắc sởi, cần cách ly hoàn toàn khỏi trẻ sơ sinh và khử khuẩn các vật dụng tiếp xúc

Vai trò của dinh dưỡng và chăm sóc hỗ trợ

Tăng cường sức đề kháng bằng dinh dưỡng hợp lý

Trẻ sơ sinh mắc sởi rất dễ mất nước, mất dinh dưỡng do biếng ăn và tiêu chảy. Việc đảm bảo dinh dưỡng đầy đủ giúp trẻ nhanh hồi phục và hạn chế biến chứng. Một số nguyên tắc dinh dưỡng quan trọng:

• Với trẻ bú mẹ hoàn toàn: tiếp tục cho bú thường xuyên, không ngắt quãng bú khi trẻ sốt

• Với trẻ lớn hơn đã ăn dặm: tăng cường chất đạm dễ tiêu như thịt nạc, trứng, cá, bổ sung rau xanh, trái cây giàu vitamin C, A

• Bổ sung kẽm, vitamin D, sắt theo chỉ định bác sĩ để hỗ trợ miễn dịch

Chăm sóc đúng cách trong quá trình điều trị

Ngoài dinh dưỡng, việc chăm sóc da, hô hấp và môi trường xung quanh cũng đóng vai trò quan trọng trong quá trình điều trị:

• Lau mát cơ thể cho trẻ khi sốt cao bằng nước ấm, không dùng nước lạnh

• Không tự ý sử dụng thuốc kháng sinh hoặc thảo dược dân gian khi chưa có chỉ định

• Thường xuyên vệ sinh vùng da bị ban để tránh bội nhiễm

• Đảm bảo trẻ được nghỉ ngơi trong phòng yên tĩnh, đủ ánh sáng và không khí trong lành

Giải đáp một số câu hỏi thường gặp về bệnh sởi ở trẻ sơ sinh

Trẻ sơ sinh có thể mắc bệnh sởi dù chưa đến tuổi tiêm vắc xin không?
Có. Trẻ dưới 9 tháng tuổi vẫn có thể mắc bệnh sởi nếu tiếp xúc với người mang virus, đặc biệt nếu mẹ chưa từng tiêm vắc xin sởi hoặc chưa từng mắc bệnh sởi. Do đó, miễn dịch cộng đồng và tiêm phòng cho mẹ trước khi mang thai rất quan trọng.

Trẻ mắc sởi có để lại di chứng gì không?
Trong đa số trường hợp, nếu được chăm sóc và điều trị đúng cách, trẻ sẽ hồi phục hoàn toàn. Tuy nhiên, nếu mắc phải biến chứng như viêm não, viêm phổi nặng hoặc suy dinh dưỡng kéo dài, trẻ có thể bị ảnh hưởng thể chất và phát triển thần kinh về sau.

Có nên cho trẻ sơ sinh đi tiêm sởi sớm hơn khuyến cáo nếu có dịch không?
Tùy tình hình dịch tễ, Bộ Y tế có thể khuyến cáo tiêm sởi sớm từ 6 tháng tuổi. Tuy nhiên, liều sớm này không thay thế cho liều tiêm chủng chính thức lúc 9 tháng tuổi và cần tiêm nhắc lại đúng lịch để đảm bảo miễn dịch bền vững.

Trẻ đã mắc sởi rồi có cần tiêm phòng nữa không?
Không. Trẻ đã mắc sởi thường sẽ có miễn dịch suốt đời với virus sởi. Tuy nhiên, cần xác định chắc chắn chẩn đoán bệnh để tránh nhầm lẫn với các bệnh phát ban khác.

Nếu bạn muốn mở rộng thêm về chủ đề vắc xin, miễn dịch cộng đồng hoặc hướng dẫn chăm sóc trẻ sơ sinh khi có dịch sởi, tôi có thể tiếp tục hỗ trợ. Bạn có muốn thêm phần nào không?