Bệnh sởi là một trong những bệnh truyền nhiễm thường gặp ở trẻ nhỏ, đặc biệt là trong giai đoạn giao mùa hoặc khi hệ miễn dịch còn yếu. Tuy đã có vắc xin phòng ngừa hiệu quả, nhưng mỗi năm vẫn ghi nhận hàng nghìn ca mắc sởi ở trẻ em tại Việt Nam. Điều này khiến nhiều bậc cha mẹ đặt câu hỏi: bệnh sởi ở trẻ em có nguy hiểm không? Câu trả lời phụ thuộc vào nhiều yếu tố như độ tuổi, tình trạng tiêm chủng và khả năng chăm sóc y tế kịp thời. Sởi không chỉ đơn thuần là những nốt ban đỏ ngoài da, mà còn tiềm ẩn nguy cơ biến chứng nghiêm trọng như viêm phổi, viêm não, suy dinh dưỡng và thậm chí tử vong nếu không được xử trí đúng cách. Vì vậy, hiểu rõ về mức độ nguy hiểm của bệnh sởi sẽ giúp phụ huynh có hướng phòng ngừa và chăm sóc con trẻ hiệu quả hơn.

Tổng quan về bệnh sởi ở trẻ em

Sởi là bệnh truyền nhiễm cấp tính do virus sởi (Measles virus) gây ra, thường lây lan qua đường hô hấp với tốc độ rất nhanh, đặc biệt trong môi trường tập thể như trường học, nhà trẻ. Virus sởi có thể tồn tại trong không khí hoặc trên bề mặt đến vài giờ, khiến nguy cơ lây nhiễm cao ngay cả khi trẻ không tiếp xúc trực tiếp với người bệnh.

Trẻ nhỏ dưới 5 tuổi và trẻ chưa được tiêm vắc xin đầy đủ là nhóm dễ bị tổn thương nhất. Theo Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), trong năm 2023, thế giới ghi nhận gần 9 triệu ca mắc sởi, với hơn 130.000 trường hợp tử vong, phần lớn là trẻ em.

Điều này đặt ra câu hỏi lớn cho phụ huynh: bệnh sởi ở trẻ em có nguy hiểm không? Câu trả lời là có, đặc biệt khi trẻ không được chăm sóc y tế kịp thời hoặc có cơ địa suy giảm miễn dịch.

Những dấu hiệu nhận biết sớm bệnh sởi

Các giai đoạn phát triển của bệnh

Bệnh sởi phát triển qua 3 giai đoạn chính:

• Giai đoạn ủ bệnh: Kéo dài từ 7 đến 14 ngày, không có triệu chứng rõ rệt.

• Giai đoạn khởi phát (giai đoạn viêm long): Trẻ sốt cao 38,5 – 40 độ C, kèm ho khan, sổ mũi, mắt đỏ, chảy nước mắt nhiều. Các hạt Koplik (đốm trắng nhỏ trên niêm mạc má) là dấu hiệu điển hình xuất hiện ở giai đoạn này.

• Giai đoạn phát ban: Sau khoảng 3 – 5 ngày sốt, ban đỏ bắt đầu nổi từ sau tai, lan dần xuống mặt, thân mình và tay chân. Ban thường không ngứa, tồn tại 5 – 6 ngày rồi bay màu theo thứ tự mọc.

Những biểu hiện này dễ nhầm lẫn với sốt phát ban thông thường, do đó phụ huynh cần theo dõi sát sao và đưa trẻ đi khám ngay khi nghi ngờ.

Biến chứng nguy hiểm của bệnh sởi ở trẻ em

Các biến chứng thường gặp

Dù phần lớn trẻ mắc sởi có thể tự hồi phục sau khoảng 1 tuần, nhưng khoảng 30% trường hợp sẽ gặp phải biến chứng nguy hiểm:

• Viêm phổi: Là biến chứng hàng đầu gây tử vong do sởi ở trẻ em. Viêm phổi do virus hoặc do bội nhiễm vi khuẩn, khiến trẻ ho nhiều, khó thở, tím tái.

• Viêm tai giữa: Gây đau tai, chảy dịch, giảm thính lực tạm thời.

• Tiêu chảy cấp: Mất nước nhanh, nguy hiểm nếu không được bù nước kịp thời.

• Viêm não: Dù hiếm gặp (1/1000 ca mắc), nhưng rất nghiêm trọng. Trẻ có thể co giật, hôn mê, để lại di chứng thần kinh nặng nề.

• Suy dinh dưỡng: Sau khi mắc sởi, trẻ có thể biếng ăn kéo dài, sụt cân nhanh, ảnh hưởng đến sự phát triển thể chất lâu dài.

Những biến chứng này không chỉ đe dọa tính mạng mà còn ảnh hưởng đến chất lượng sống của trẻ trong tương lai. Vậy làm sao để phân biệt sởi thông thường và sởi biến chứng?

Các yếu tố làm tăng nguy cơ biến chứng

Không phải trẻ nào mắc sởi cũng gặp biến chứng nặng. Tuy nhiên, có một số yếu tố nguy cơ làm tăng mức độ nghiêm trọng của bệnh:

• Trẻ dưới 9 tháng tuổi (chưa được tiêm vắc xin)

• Trẻ suy dinh dưỡng, đặc biệt thiếu vitamin A

• Trẻ có bệnh nền mạn tính như hen phế quản, bệnh tim bẩm sinh

• Trẻ sống trong môi trường đông người, thiếu điều kiện vệ sinh

• Trẻ không được chăm sóc đúng cách khi mắc bệnh

Chính vì vậy, việc xác định yếu tố nguy cơ từ sớm giúp phụ huynh chủ động hơn trong việc theo dõi và điều trị cho trẻ.

Chẩn đoán và điều trị bệnh sởi ở trẻ em

Phương pháp chẩn đoán

Việc chẩn đoán bệnh sởi chủ yếu dựa trên lâm sàng qua các triệu chứng điển hình như sốt cao, ho, phát ban, mắt đỏ, hạt Koplik. Ngoài ra, bác sĩ có thể chỉ định xét nghiệm huyết thanh học để phát hiện kháng thể IgM kháng virus sởi, đặc biệt trong các trường hợp nghi ngờ hoặc cần xác nhận chẩn đoán.

Hướng điều trị hiện nay

Hiện chưa có thuốc điều trị đặc hiệu cho bệnh sởi. Việc điều trị chủ yếu là điều trị triệu chứng và ngăn ngừa biến chứng:

• Hạ sốt bằng paracetamol liều phù hợp theo cân nặng

• Bù nước và điện giải bằng đường uống hoặc truyền dịch nếu cần

• Vệ sinh mắt, mũi, miệng hằng ngày bằng nước muối sinh lý

• Bổ sung vitamin A theo khuyến cáo của WHO nhằm giảm tỷ lệ biến chứng và tử vong

• Nghỉ ngơi, ăn uống đủ chất để tăng cường đề kháng

Đặc biệt, không nên tự ý dùng kháng sinh nếu không có chỉ định của bác sĩ, vì kháng sinh không có tác dụng với virus sởi.

Bệnh sởi có để lại di chứng lâu dài ở trẻ em không?

Một số trường hợp trẻ mắc sởi nặng, đặc biệt có biến chứng viêm não hoặc viêm phổi nặng, có thể để lại các di chứng như:

• Suy giảm trí tuệ, chậm phát triển nhận thức

• Rối loạn vận động, co giật tái phát

• Suy giảm miễn dịch kéo dài, dễ mắc bệnh tái đi tái lại

• Mất thính lực do viêm tai giữa không điều trị kịp

Tỷ lệ trẻ để lại di chứng sau khi mắc sởi chiếm khoảng 1 – 3%, nhưng những hậu quả này có thể ảnh hưởng nghiêm trọng đến cuộc sống và khả năng học tập sau này của trẻ. Liệu có cách nào phòng tránh di chứng cho trẻ hay không?

Biện pháp phòng ngừa hiệu quả bệnh sởi ở trẻ em

Tiêm vắc xin – giải pháp phòng bệnh bền vững

Tiêm phòng vắc xin sởi là biện pháp hiệu quả nhất để bảo vệ trẻ khỏi căn bệnh nguy hiểm này. Tại Việt Nam, chương trình tiêm chủng mở rộng khuyến cáo:

• Mũi 1: Khi trẻ được 9 tháng tuổi

• Mũi 2: Khi trẻ 18 tháng tuổi

Ngoài ra, trong một số trường hợp dịch bùng phát hoặc nguy cơ lây nhiễm cao, trẻ có thể được tiêm vắc xin sởi – quai bị – rubella (MMR) theo chỉ định của bác sĩ. Theo số liệu từ WHO, vắc xin sởi giúp giảm nguy cơ mắc bệnh lên đến 97% sau 2 liều tiêm đầy đủ.

Việc trì hoãn hoặc bỏ sót lịch tiêm chủng sẽ làm suy yếu miễn dịch cộng đồng, khiến dịch sởi dễ bùng phát trở lại và gây hậu quả nghiêm trọng cho nhóm trẻ dễ tổn thương.

Tăng cường miễn dịch và vệ sinh cá nhân

Ngoài vắc xin, phụ huynh cần áp dụng các biện pháp nâng cao sức đề kháng và giảm nguy cơ lây nhiễm:

• Đảm bảo chế độ ăn cân đối, giàu vitamin và khoáng chất, đặc biệt là vitamin A và C

• Giữ môi trường sống sạch sẽ, thoáng mát

• Hạn chế đưa trẻ đến nơi đông người trong mùa dịch

• Cho trẻ đeo khẩu trang, rửa tay thường xuyên bằng xà phòng hoặc dung dịch sát khuẩn

• Cách ly trẻ mắc bệnh với người xung quanh ít nhất 7 ngày từ khi phát ban

Việc chăm sóc và theo dõi trẻ kỹ lưỡng trong mùa dịch không chỉ giúp phòng bệnh cho chính trẻ mà còn bảo vệ những người xung quanh, đặc biệt là trẻ sơ sinh và người có hệ miễn dịch kém.

Khi nào cần đưa trẻ đi khám ngay?

Nhiều phụ huynh thường có tâm lý chủ quan vì nghĩ rằng sởi là bệnh lành tính. Tuy nhiên, cần đưa trẻ đến cơ sở y tế khi xuất hiện các dấu hiệu sau:

• Sốt cao liên tục trên 3 ngày, không đáp ứng thuốc hạ sốt

• Trẻ li bì, bú kém hoặc bỏ ăn hoàn toàn

• Khó thở, thở nhanh, thở rút lõm lồng ngực

• Co giật, nôn ói nhiều, tiêu chảy không kiểm soát

• Phát ban kèm chảy máu cam, chảy máu chân răng (dấu hiệu nặng)

Việc khám và điều trị kịp thời tại các bệnh viện chuyên khoa như Bệnh viện Đa khoa Vạn Ninh giúp hạn chế tối đa biến chứng và tổn thương kéo dài cho trẻ.

Vai trò của cộng đồng trong phòng chống bệnh sởi

Phòng chống bệnh sởi không chỉ là trách nhiệm của gia đình mà còn là nỗ lực chung của cộng đồng. Các trường học, trung tâm chăm sóc trẻ cần:

• Kiểm tra tình trạng tiêm chủng của học sinh định kỳ

• Phát hiện sớm và cách ly kịp thời ca nghi ngờ mắc sởi

• Phối hợp với cơ sở y tế địa phương trong công tác tuyên truyền và xử lý ổ dịch

• Tổ chức vệ sinh, khử khuẩn thường xuyên không gian lớp học và khu vui chơi

Sự chủ động từ cộng đồng sẽ góp phần xây dựng “lá chắn miễn dịch” bền vững, ngăn chặn nguy cơ bùng phát dịch sởi và bảo vệ sức khỏe cho thế hệ tương lai.

Câu hỏi thường gặp về bệnh sởi ở trẻ em

Bệnh sởi ở trẻ em có nguy hiểm không nếu đã tiêm vắc xin?
Trẻ đã tiêm đầy đủ 2 mũi vắc xin có nguy cơ mắc bệnh rất thấp. Nếu có mắc, thường nhẹ và ít biến chứng hơn. Tuy nhiên, phụ huynh vẫn cần theo dõi sát triệu chứng và đưa trẻ đi khám nếu có dấu hiệu bất thường.

Trẻ sơ sinh có thể mắc sởi không?
Có. Dù trẻ dưới 9 tháng có kháng thể từ mẹ truyền sang, nhưng nếu mẹ chưa từng tiêm vắc xin hoặc từng mắc sởi, khả năng miễn dịch kém và trẻ vẫn có thể mắc bệnh. Trường hợp này thường nặng hơn và dễ biến chứng hơn.

Có thể tái nhiễm sởi không?
Trường hợp tái nhiễm là rất hiếm. Sau khi mắc sởi hoặc tiêm đủ liều vắc xin, cơ thể sẽ tạo kháng thể bảo vệ gần như suốt đời. Tuy nhiên, ở người suy giảm miễn dịch, khả năng tái nhiễm vẫn có thể xảy ra.

Bệnh sởi có liên quan đến biến chứng COVID-19 không?
Không có bằng chứng trực tiếp cho thấy bệnh sởi gây biến chứng COVID-19, nhưng cả hai đều làm suy yếu hệ miễn dịch, đặc biệt ở trẻ nhỏ. Vì thế, việc phòng ngừa cả hai bệnh song song là điều cần thiết.

Sau khi khỏi bệnh, trẻ cần làm gì để phục hồi nhanh?
Cha mẹ nên bổ sung đầy đủ dinh dưỡng, đặc biệt là các nhóm thực phẩm giàu protein, kẽm, vitamin A và C. Đảm bảo trẻ được nghỉ ngơi, theo dõi sức khỏe định kỳ và tiêm phòng đúng lịch để phòng tái nhiễm hoặc mắc bệnh khác.

Bệnh viện Đa khoa Vạn Ninh luôn đồng hành cùng gia đình trong việc chăm sóc và bảo vệ sức khỏe trẻ em. Để được tư vấn chuyên sâu hoặc đặt lịch khám, quý phụ huynh có thể liên hệ trực tiếp với chúng tôi qua tổng đài hoặc đến khám tại các chuyên khoa Nhi – Truyền nhiễm của bệnh viện.