Bệnh sởi có nguy hiểm không là câu hỏi khiến nhiều người lo lắng, đặc biệt trong bối cảnh các đợt bùng phát sởi quay trở lại tại nhiều khu vực trên thế giới. Tuy là một bệnh truyền nhiễm thường gặp ở trẻ em, sởi hoàn toàn có thể gây ra các biến chứng nghiêm trọng như viêm phổi, viêm não, tiêu chảy kéo dài và thậm chí tử vong nếu không được phát hiện và điều trị kịp thời. Theo Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), sởi là một trong những nguyên nhân hàng đầu gây tử vong ở trẻ dưới 5 tuổi tại các quốc gia đang phát triển. Chính vì vậy, việc hiểu rõ mức độ nguy hiểm, cách nhận biết và phòng ngừa bệnh sởi là điều cần thiết để bảo vệ sức khỏe cho bản thân và cộng đồng.

Tổng quan về bệnh sởi và con đường lây truyền

Bệnh sởi là gì?

Bệnh sởi là một bệnh truyền nhiễm cấp tính do virus sởi (thuộc họ Paramyxoviridae) gây ra, có khả năng lây lan rất nhanh qua đường hô hấp. Virus này có thể tồn tại trong không khí hoặc trên bề mặt từ 2 đến 3 giờ sau khi người bệnh ho, hắt hơi. Theo báo cáo của WHO, virus sởi có hệ số lây nhiễm (R0) dao động từ 12 đến 18 – cao hơn rất nhiều so với nhiều bệnh truyền nhiễm khác, cho thấy tốc độ lây lan cực kỳ mạnh.

Đối tượng dễ mắc bệnh sởi

• Trẻ em dưới 5 tuổi chưa được tiêm vaccine hoặc tiêm không đủ liều

• Phụ nữ mang thai, người suy giảm miễn dịch (HIV, ung thư)

• Người lớn chưa từng mắc sởi hoặc chưa được tiêm chủng

• Cộng đồng sống tại khu vực có tỷ lệ tiêm chủng thấp

Bệnh sởi thường bùng phát theo mùa, đặc biệt vào cuối đông – đầu xuân, khi thời tiết ẩm lạnh tạo điều kiện cho virus phát triển và lan rộng.

Sởi lây lan qua những con đường nào?

• Hít phải các giọt bắn chứa virus khi người bệnh ho, hắt hơi, nói chuyện

• Tiếp xúc với bề mặt hoặc vật dụng bị nhiễm virus, sau đó đưa tay lên mắt, mũi, miệng

• Tiếp xúc gần với người bệnh trong không gian kín như lớp học, phòng bệnh, xe buýt

Với đặc tính lây nhanh và khả năng sống ngoài cơ thể hàng giờ, sởi có thể dễ dàng bùng phát thành dịch nếu không kiểm soát tốt. Vậy, bệnh sởi có nguy hiểm không nếu bị mắc phải trong điều kiện không có miễn dịch?

Bệnh sởi có nguy hiểm không? Những biến chứng cần cảnh giác

Biến chứng cấp tính có thể xảy ra

Sởi không chỉ là một bệnh lý thông thường với triệu chứng sốt, phát ban, ho và chảy nước mũi. Nếu không được theo dõi và điều trị kịp thời, người bệnh có thể gặp các biến chứng như:

• Viêm phổi: Đây là nguyên nhân gây tử vong hàng đầu liên quan đến sởi ở trẻ em. Theo CDC Hoa Kỳ, khoảng 1/20 trẻ mắc sởi sẽ bị viêm phổi nặng.

• Viêm não cấp tính: Biến chứng này hiếm gặp nhưng rất nghiêm trọng, xảy ra ở khoảng 1/1000 trường hợp, có thể dẫn đến co giật, hôn mê và tử vong.

• Tiêu chảy cấp và mất nước: Xảy ra ở khoảng 8% bệnh nhân, đặc biệt là trẻ nhỏ.

• Viêm tai giữa: Gây đau đớn và có thể dẫn đến mất thính lực tạm thời hoặc vĩnh viễn.

• Suy dinh dưỡng nặng: Bệnh sởi khiến trẻ biếng ăn, rối loạn tiêu hóa, hấp thu kém và nhanh chóng sụt cân.

Biến chứng muộn sau sởi

Một biến chứng hiếm nhưng cực kỳ nguy hiểm là viêm não xơ hóa bán cấp toàn bộ (SSPE) – một tình trạng thoái hóa thần kinh xảy ra sau 7–10 năm kể từ khi mắc sởi. Dù hiếm, nhưng tỷ lệ tử vong gần như tuyệt đối, không có phương pháp điều trị đặc hiệu hiện nay.

Đây là lý do khiến câu hỏi “bệnh sởi có nguy hiểm không” cần được nhìn nhận nghiêm túc với góc độ y khoa. Không chỉ ảnh hưởng đến sức khỏe tạm thời, sởi có thể để lại hậu quả lâu dài về thể chất và trí tuệ.

Triệu chứng nhận biết bệnh sởi

Dấu hiệu giai đoạn ủ bệnh và khởi phát

Sau khi phơi nhiễm, virus sởi có thời gian ủ bệnh trung bình từ 7 đến 14 ngày. Giai đoạn này thường không có biểu hiện rõ ràng, khiến người bệnh khó phát hiện.

Giai đoạn khởi phát sẽ xuất hiện các triệu chứng như:

• Sốt cao, có thể lên đến 39–40°C

• Ho khan, chảy mũi, mắt đỏ

• Chán ăn, mệt mỏi, đau đầu nhẹ

• Xuất hiện nốt Koplik trong miệng – dấu hiệu đặc trưng, giúp chẩn đoán sớm

Giai đoạn toàn phát và phát ban

Khoảng 3–5 ngày sau sốt, người bệnh bắt đầu nổi ban theo trình tự:

• Ban hồng, dát sẩn, mọc từ sau tai, lan ra mặt, ngực, lưng rồi đến toàn thân

• Ban tồn tại khoảng 5–7 ngày, sau đó bong vảy và để lại vết thâm

• Sốt có thể tăng trở lại trong thời gian ban lan rộng

Điều quan trọng là phải phân biệt sởi với các bệnh có triệu chứng tương tự như sốt phát ban, rubella, tay chân miệng… để tránh nhầm lẫn trong điều trị.

Những ai dễ bị biến chứng nặng khi mắc sởi?

Không phải ai cũng gặp biến chứng nghiêm trọng, tuy nhiên một số đối tượng có nguy cơ cao gồm:

• Trẻ em dưới 5 tuổi, đặc biệt là trẻ suy dinh dưỡng

• Người lớn tuổi chưa từng tiêm chủng

• Phụ nữ mang thai: Có nguy cơ sảy thai, sinh non hoặc thai nhi dị tật

• Người bị suy giảm miễn dịch: HIV/AIDS, đang hóa trị, ghép tạng

Theo thống kê của WHO, trong các đợt dịch sởi lớn tại châu Phi, tỷ lệ tử vong có thể lên tới 3–6% tổng số ca mắc ở nhóm trẻ suy dinh dưỡng. Điều này cho thấy tầm quan trọng của việc tiêm vaccine và chăm sóc y tế đúng cách.

Vậy, bệnh sởi có nguy hiểm không nếu đã từng mắc sởi hoặc tiêm chủng đầy đủ? Điều này sẽ được phân tích kỹ hơn trong phần tiếp theo về khả năng miễn dịch và vai trò của vaccine…

Vai trò của miễn dịch và tiêm vaccine trong phòng ngừa bệnh sởi

Miễn dịch tự nhiên và miễn dịch do vaccine tạo ra

Người từng mắc sởi thường có miễn dịch suốt đời, nhưng việc dựa vào miễn dịch tự nhiên là rất rủi ro vì sởi có thể gây ra biến chứng nặng hoặc tử vong ngay lần mắc đầu tiên. Chính vì thế, tiêm phòng là phương pháp chủ động, an toàn và hiệu quả nhất để phòng bệnh.

Vaccine sởi thường được tiêm dưới dạng phối hợp (vaccine sởi – quai bị – rubella hay còn gọi là MMR). Tổ chức Y tế Thế giới khuyến cáo:

• Trẻ em cần tiêm mũi đầu tiên vào lúc 9–12 tháng tuổi

• Mũi thứ hai tiêm nhắc lại khi trẻ 18 tháng hoặc từ 4–6 tuổi tùy lịch tiêm quốc gia

Vaccine sởi có hiệu quả bảo vệ tới 93% sau mũi đầu và lên đến 97% sau khi tiêm đầy đủ 2 mũi. Ở những quốc gia có tỷ lệ tiêm chủng trên 95%, bệnh sởi gần như được loại trừ.

Tiêm chủng – giải pháp cộng đồng

Không chỉ bảo vệ cá nhân, tiêm vaccine sởi còn giúp tạo ra miễn dịch cộng đồng – ngăn chặn virus lây lan trong xã hội, đặc biệt bảo vệ những người không thể tiêm như trẻ sơ sinh, người suy giảm miễn dịch. Đây là một trong những yếu tố quyết định trong việc kiểm soát và loại trừ bệnh sởi toàn cầu.

Tuy nhiên, khi tỷ lệ tiêm chủng suy giảm do tâm lý chủ quan hoặc hiểu lầm về vaccine, các ổ dịch sởi có thể nhanh chóng xuất hiện trở lại, như đã từng xảy ra tại Nhật Bản, Đức, Philippines và Việt Nam trong những năm gần đây.

Điều trị bệnh sởi: Có thuốc đặc hiệu không?

Nguyên tắc điều trị bệnh sởi

Hiện nay, chưa có thuốc đặc trị virus sởi. Việc điều trị chủ yếu là điều trị triệu chứng và hỗ trợ để giúp cơ thể phục hồi:

• Hạ sốt bằng paracetamol, chườm ấm, uống nhiều nước

• Dùng dung dịch nhỏ mũi, nhỏ mắt nếu có dấu hiệu viêm kết mạc

• Nghỉ ngơi, ăn uống đủ chất, bổ sung vitamin A theo chỉ định

Vitamin A đã được chứng minh làm giảm tỷ lệ tử vong và biến chứng ở trẻ em mắc sởi, đặc biệt tại các nước có tình trạng suy dinh dưỡng phổ biến.

Khi nào cần nhập viện?

Người bệnh sởi cần được nhập viện nếu có các biểu hiện:

• Sốt cao kéo dài không đáp ứng thuốc hạ sốt

• Co giật, lơ mơ, li bì

• Khó thở, viêm phổi, mất nước nặng

• Trẻ nhỏ dưới 1 tuổi hoặc người suy giảm miễn dịch có dấu hiệu nhiễm trùng

Việc theo dõi tại bệnh viện giúp phát hiện sớm biến chứng và xử lý kịp thời, hạn chế nguy cơ tử vong.

Biện pháp phòng ngừa bệnh sởi hiệu quả trong cộng đồng

Bảo vệ bản thân và gia đình

• Đưa trẻ đi tiêm chủng đầy đủ, đúng lịch

• Giữ vệ sinh cá nhân, rửa tay thường xuyên bằng xà phòng

• Tránh tiếp xúc gần với người đang nghi mắc sởi

• Khi có dấu hiệu sốt, phát ban, ho kéo dài: cần đến cơ sở y tế để được chẩn đoán sớm

Ứng phó khi có dịch sởi

Khi dịch sởi bùng phát, các biện pháp sau cần được thực hiện khẩn trương:

• Cách ly người bệnh tại nhà hoặc tại bệnh viện

• Khử khuẩn các vật dụng cá nhân, phòng ở, đồ chơi của trẻ

• Tăng cường truyền thông về triệu chứng và lợi ích của vaccine

• Đảm bảo đủ vaccine và tổ chức chiến dịch tiêm bổ sung tại vùng có nguy cơ cao

Sự phối hợp giữa người dân, cơ sở y tế và chính quyền địa phương là chìa khóa để kiểm soát dịch sởi nhanh chóng, hiệu quả.

Câu hỏi thường gặp liên quan đến bệnh sởi

Bệnh sởi có nguy hiểm không đối với người lớn?
Có. Mặc dù hiếm gặp hơn ở người lớn, nhưng khi mắc sởi, người lớn thường có triệu chứng nặng và dễ gặp biến chứng như viêm phổi, viêm não, thậm chí tử vong nếu không điều trị kịp thời.

Sau khi mắc sởi có cần tiêm vaccine không?
Không cần. Người đã từng mắc sởi sẽ có miễn dịch suốt đời. Tuy nhiên, nếu chưa chắc chắn đã từng nhiễm bệnh hay chưa, xét nghiệm huyết thanh học có thể xác định bạn có kháng thể bảo vệ hay không.

Bệnh sởi có tái phát không?
Rất hiếm. Người đã từng mắc sởi gần như sẽ không mắc lại. Tuy nhiên, người suy giảm miễn dịch hoặc bị mắc sởi khi còn nhỏ tuổi, chưa phát triển đầy đủ hệ miễn dịch, vẫn có thể tái nhiễm nếu không được tiêm nhắc vaccine.

Trẻ sơ sinh có nguy cơ mắc sởi không?
Trẻ sơ sinh dưới 6 tháng tuổi có thể có miễn dịch thụ động từ mẹ nếu mẹ đã từng mắc sởi hoặc đã tiêm chủng. Tuy nhiên, sau 6 tháng, lượng kháng thể này giảm dần, khiến trẻ dễ bị nhiễm nếu không được tiêm phòng đúng lịch.

Có cần tiêm vaccine sởi nếu đã tiêm lúc nhỏ nhưng không nhớ rõ?
Có thể tiêm nhắc lại. Vaccine MMR an toàn và được phép tiêm nhắc, kể cả khi đã từng tiêm đủ trước đó. Việc tiêm nhắc giúp đảm bảo chắc chắn cơ thể có đủ kháng thể để phòng bệnh.

Phụ nữ mang thai có nên tiêm vaccine sởi không?
Không. Vaccine MMR là vaccine sống giảm độc lực, không nên tiêm cho phụ nữ đang mang thai. Phụ nữ dự định mang thai nên tiêm vaccine trước khi mang thai ít nhất 1 tháng để đảm bảo an toàn cho cả mẹ và bé.

Bệnh sởi tuy có thể phòng ngừa được, nhưng vẫn là một nguy cơ y tế nghiêm trọng nếu không được kiểm soát đúng cách. Việc hiểu rõ các yếu tố nguy hiểm, cách phòng tránh và tiêm chủng đầy đủ là bước quan trọng để bảo vệ sức khỏe bản thân và cộng đồng.