Bệnh sởi từng được xem là căn bệnh phổ biến ở trẻ em, tuy nhiên trong những năm gần đây, số ca mắc ở người lớn đang có xu hướng gia tăng đáng kể, khiến nhiều người đặt câu hỏi: bệnh sởi có lây cho người lớn không. Thực tế, virus sởi có khả năng lây nhiễm rất cao, lên đến 90% nếu người chưa có miễn dịch tiếp xúc gần với người bệnh. Người lớn chưa từng tiêm phòng hoặc chưa từng mắc sởi trước đó hoàn toàn có thể bị lây nhiễm và thường có nguy cơ gặp biến chứng nặng hơn so với trẻ nhỏ. Vì vậy, việc hiểu rõ về cơ chế lây lan, các yếu tố nguy cơ cũng như cách phòng ngừa là điều vô cùng cần thiết để bảo vệ sức khỏe bản thân và cộng đồng.

Cơ chế lây lan của bệnh sởi và khả năng lây nhiễm ở người lớn

Bệnh sởi là một bệnh truyền nhiễm cấp tính do virus thuộc họ Paramyxoviridae gây ra. Virus sởi lây truyền chủ yếu qua đường hô hấp thông qua các giọt bắn li ti khi người bệnh ho, hắt hơi hoặc nói chuyện. Virus có thể tồn tại trong không khí và trên bề mặt vật dụng trong vài giờ, khiến người tiếp xúc rất dễ nhiễm bệnh nếu không có miễn dịch.

Ở người lớn, khả năng mắc bệnh sởi hoàn toàn có thể xảy ra nếu chưa từng tiêm vaccine hoặc chưa từng mắc bệnh. Nghiên cứu cho thấy, hơn 60% các ca bệnh sởi ở người lớn trong các đợt bùng phát gần đây thuộc nhóm không có hồ sơ tiêm chủng rõ ràng hoặc chỉ tiêm một liều vaccine. Như vậy, bệnh sởi có lây cho người lớn không là một câu hỏi hoàn toàn có cơ sở và cần được quan tâm đúng mức.

Tỷ lệ lây nhiễm của bệnh sởi ở người chưa tiêm phòng có thể lên đến 90% nếu tiếp xúc gần với nguồn bệnh. Điều này cho thấy mức độ nguy hiểm và tốc độ lây lan rất nhanh, đặc biệt trong môi trường đông người như bệnh viện, trường học, nơi làm việc.

Những yếu tố làm tăng nguy cơ lây nhiễm sởi ở người lớn

Thiếu miễn dịch tự nhiên hoặc miễn dịch từ vaccine

Một trong những yếu tố nguy cơ hàng đầu là việc không có miễn dịch đối với virus sởi. Ở Việt Nam, chương trình tiêm chủng mở rộng được triển khai từ năm 1985, do đó những người sinh trước giai đoạn này hoặc chưa được tiêm đầy đủ có nguy cơ cao mắc bệnh nếu tiếp xúc với virus.

Một khảo sát tại TP.HCM vào năm 2019 cho thấy có đến 28% người trưởng thành trong độ tuổi 25–35 không có kháng thể bảo vệ chống lại virus sởi. Điều này lý giải vì sao trong các đợt bùng phát, tỷ lệ mắc bệnh ở nhóm người lớn lại cao đến vậy.

Môi trường sống và làm việc đông đúc

Người lớn làm việc trong môi trường tập thể như văn phòng, nhà máy, công ty sản xuất, đặc biệt là ngành giáo dục và y tế, thường xuyên tiếp xúc với nhiều người nên nguy cơ phơi nhiễm với virus cũng cao hơn. Những không gian kín, thiếu thông khí càng làm tăng khả năng lây nhiễm qua giọt bắn hô hấp.

Hệ miễn dịch suy giảm

Người lớn có hệ miễn dịch suy yếu do mắc các bệnh mạn tính (như đái tháo đường, HIV/AIDS, ung thư), người sử dụng thuốc ức chế miễn dịch hoặc sau phẫu thuật ghép tạng… có nguy cơ cao mắc sởi với diễn tiến nặng và dễ gặp biến chứng hơn so với người có miễn dịch bình thường.

Vậy trong trường hợp đã tiêm vaccine từ nhỏ, người lớn có thể yên tâm? Câu trả lời sẽ được giải đáp rõ hơn ở phần tiếp theo.

Hiệu lực của vaccine sởi theo thời gian và tình trạng miễn dịch ở người lớn

Miễn dịch suy giảm theo thời gian

Mặc dù vaccine sởi – đặc biệt là vaccine sống giảm độc lực – mang lại hiệu quả cao, nhưng khả năng bảo vệ không kéo dài suốt đời. Các nghiên cứu cho thấy miễn dịch từ vaccine có thể giảm dần sau 10–20 năm nếu không có sự tiếp xúc tự nhiên với virus để kích hoạt lại hệ miễn dịch. Đây chính là lý do nhiều người lớn dù đã tiêm phòng từ nhỏ nhưng vẫn có thể bị mắc bệnh trong đợt bùng phát.

Sự cần thiết của tiêm nhắc lại ở người lớn

Một số quốc gia như Mỹ, Nhật Bản đã đưa ra khuyến cáo tiêm nhắc lại vaccine sởi – quai bị – rubella (MMR) cho người lớn, đặc biệt là nhóm nhân viên y tế, giáo viên, người làm trong ngành dịch vụ. Tại Việt Nam, hiện chưa có khuyến cáo tiêm nhắc rộng rãi, tuy nhiên nhiều bệnh viện đã chủ động kiểm tra kháng thể sởi và tiêm phòng cho nhân viên khi cần thiết.

Điều này đặt ra câu hỏi: liệu việc kiểm tra miễn dịch sởi có nên trở thành một phần của khám sức khỏe định kỳ ở người lớn?

Triệu chứng bệnh sởi ở người lớn và sự khác biệt so với trẻ em

Biểu hiện điển hình và giai đoạn bệnh

Sởi thường tiến triển qua ba giai đoạn:

• Giai đoạn ủ bệnh: Kéo dài từ 7–14 ngày, không có triệu chứng rõ ràng.

• Giai đoạn khởi phát: Sốt cao, ho khan, viêm kết mạc mắt, chảy nước mũi, xuất hiện các hạt Koplik trong khoang miệng (dấu hiệu đặc hiệu của sởi).

• Giai đoạn phát ban: Xuất hiện ban đỏ dạng dát sần, bắt đầu từ sau tai, lan xuống mặt, thân và tứ chi. Ban thường kéo dài 5–7 ngày rồi mờ dần.

Biến chứng nguy hiểm ở người lớn

Người lớn mắc sởi có nguy cơ cao gặp biến chứng nặng như:

• Viêm phổi do virus hoặc bội nhiễm vi khuẩn (gặp ở 1/20 người lớn mắc sởi)

• Viêm não (1/1.000 trường hợp)

• Viêm gan cấp, suy gan

• Viêm tai giữa, tiêu chảy nặng

Tỷ lệ tử vong do biến chứng sởi ở người lớn cao hơn so với trẻ em, đặc biệt ở nhóm có bệnh nền.

Vậy làm sao để xác định nguy cơ mắc sởi nếu đã từng tiêm vaccine hoặc không nhớ rõ tiền sử tiêm phòng? Nội dung tiếp theo sẽ cung cấp câu trả lời chính xác.

Làm sao biết mình có nguy cơ mắc bệnh sởi?

Kiểm tra lịch sử tiêm chủng hoặc xét nghiệm miễn dịch

• Nếu bạn đã được tiêm đầy đủ 2 liều vaccine sởi (hoặc MMR) sau 12 tháng tuổi và có tài liệu xác nhận, khả năng miễn dịch thường rất cao. Tuy nhiên, nếu không nhớ rõ đã tiêm hay chưa, hoặc chỉ tiêm 1 liều, thì nên đến cơ sở y tế để xét nghiệm máu kiểm tra kháng thể IgG kháng virus sởi.

• Xét nghiệm miễn dịch (serology test) giúp xác định nồng độ kháng thể trong máu, từ đó đánh giá xem bạn đã có miễn dịch đủ để bảo vệ hay không. Đây là phương pháp đơn giản nhưng rất hiệu quả, đặc biệt đối với người lớn tuổi, phụ nữ chuẩn bị mang thai hoặc người làm trong ngành y tế, giáo dục.

Những ai nên đi xét nghiệm hoặc tiêm nhắc lại?

• Người lớn chưa rõ tiền sử tiêm phòng

• Nhân viên y tế, giáo viên, người làm việc trong môi trường tập thể

• Phụ nữ dự định có thai

• Người đi du lịch đến vùng đang có dịch sởi

Việc phát hiện sớm tình trạng miễn dịch sẽ giúp bạn chủ động phòng bệnh thay vì đợi đến khi có triệu chứng mới can thiệp, lúc đó nguy cơ biến chứng là rất cao.

Phòng ngừa bệnh sởi cho người lớn: Các biện pháp hiệu quả

Tiêm vaccine sởi – giải pháp chủ động và an toàn

• Vaccine MMR (sởi – quai bị – rubella) là loại vaccine phổ biến nhất hiện nay dành cho người lớn. Người chưa từng tiêm hoặc chỉ tiêm một liều nên tiêm bổ sung để đảm bảo miễn dịch đầy đủ.

• Theo Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), 2 liều vaccine có hiệu quả bảo vệ hơn 97% với virus sởi. Vaccine an toàn, ít tác dụng phụ và có thể tiêm cho người trưởng thành khỏe mạnh ở mọi lứa tuổi.

• Trong bối cảnh dịch sởi tái bùng phát tại nhiều quốc gia, việc tiêm phòng cho người lớn không chỉ bảo vệ cá nhân mà còn giúp đạt được miễn dịch cộng đồng, hạn chế nguy cơ lây lan.

Thực hành vệ sinh hô hấp và hạn chế tiếp xúc

• Che miệng, mũi khi ho, hắt hơi bằng khăn giấy hoặc khuỷu tay

• Rửa tay thường xuyên bằng xà phòng hoặc dung dịch sát khuẩn

• Tránh tiếp xúc gần với người nghi ngờ hoặc xác định mắc sởi

• Hạn chế đến nơi đông người trong thời điểm có dịch

Đây là các biện pháp phòng lây nhiễm gián tiếp rất hiệu quả, đặc biệt ở môi trường làm việc và trong gia đình có người bệnh.

Những hiểu lầm phổ biến về bệnh sởi ở người lớn

“Tôi đã từng bị sởi khi nhỏ nên không thể mắc lại”

Dù đúng là miễn dịch tự nhiên sau khi mắc sởi thường kéo dài suốt đời, tuy nhiên nhiều người nhầm lẫn với các bệnh phát ban khác như sốt phát ban, rubella. Không ít trường hợp nghĩ mình từng bị sởi nhưng thực chất chưa từng nhiễm virus, dẫn đến chủ quan và không tiêm phòng.

“Người lớn không mắc sởi vì đó là bệnh trẻ em”

Sởi không phải là bệnh chỉ xảy ra ở trẻ nhỏ. Dữ liệu từ Bộ Y tế cho thấy, trong các đợt dịch gần đây tại Việt Nam, gần 40% ca bệnh sởi là người lớn, thậm chí có cả người trên 50 tuổi. Người lớn không miễn dịch hoàn toàn có thể mắc bệnh, và thường bị nặng hơn trẻ em.

“Tôi đã tiêm vaccine một lần thì không cần lo lắng”

Một liều vaccine chỉ mang lại hiệu quả bảo vệ khoảng 93%. Để đạt mức miễn dịch tối ưu (trên 97%), cần tiêm đủ hai liều theo khuyến cáo. Nếu không rõ mình đã tiêm bao nhiêu liều, bạn nên xét nghiệm miễn dịch hoặc tiêm lại để đảm bảo an toàn.

Giải đáp các câu hỏi thường gặp liên quan đến bệnh sởi ở người lớn

Người lớn mắc sởi có phải cách ly không?

• Có. Người lớn mắc sởi cần được cách ly ít nhất 4 ngày kể từ khi phát ban để tránh lây cho người khác, đặc biệt là trẻ nhỏ, phụ nữ mang thai và người suy giảm miễn dịch.

Có cần tiêm vaccine MMR nếu đã từng tiêm vaccine sởi đơn?

• Có thể cần. Nếu bạn chỉ tiêm một liều vaccine sởi đơn lẻ, nên tiêm thêm vaccine MMR để hoàn thiện phác đồ miễn dịch. Việc này sẽ tăng hiệu quả bảo vệ và giúp phòng ngừa đồng thời cả quai bị và rubella.

Người lớn bị sởi có nguy hiểm hơn trẻ em không?

• Có. Người lớn có nguy cơ cao gặp biến chứng nặng như viêm phổi, viêm não, viêm gan, đặc biệt nếu có bệnh nền hoặc hệ miễn dịch yếu.

Tiêm vaccine sởi có tác dụng phụ gì không?

• Vaccine MMR có thể gây một số tác dụng phụ nhẹ như sốt, đau tại chỗ tiêm, phát ban nhẹ trong vài ngày. Biến chứng nghiêm trọng là cực kỳ hiếm (ít hơn 1/1.000.000 liều).

Bị sởi một lần rồi có mắc lại không?

• Khả năng rất thấp. Người đã mắc sởi và hồi phục thường có miễn dịch suốt đời. Tuy nhiên, cần phân biệt rõ sởi với các bệnh có triệu chứng phát ban khác để tránh nhầm lẫn.

Như vậy, bệnh sởi không chỉ là vấn đề của trẻ em mà còn là nguy cơ đáng lưu ý đối với người lớn, đặc biệt là những người chưa có miễn dịch. Việc hiểu rõ bệnh sởi có lây cho người lớn không sẽ giúp bạn có biện pháp phòng tránh phù hợp, chủ động bảo vệ bản thân và cộng đồng.